Safranbolu Evlerinin Mimari Özellikleri Nelerdir

SAFRANBOLU EVLERİ

Safranbolu engebeli bir arazi üzerine kurulmuştur. Evler eğimli arazi üzerinde dikey sokaklar halinde dizilmiştir. Kaldırım taşlarının dokuduğu sokaklar genellikle dar ve eğimlidir. Evlerin özellikle üst katlarında genişleyen cumbalarla üst katlarda sokaklar daha da daralır. Eğime göre dizilen evler Safranbolu’dava henkli bir görüntü oluşturur. Kimse kimsenin önünü kapamaz. Bütün evlerin bir yanı mutlaka güneş alır. Evlerin geniş bahçeleri eğime göre kademeli olarak düzenlenmiştir. Bahçelerde evin günlük ihtiyaçlarını karşılayacak birimler uygun yerlere konulmuştur. Safranbolu’da evler taş, tuğla, kireç, çamur, ahşap malzemelerle yapılır. Evler ve odalar genelde kare planlıdır. Çatılar dört yönlü, az eğimli, oluklu kiremitle kaplıdır. Binaların giriş katları taş duvar, diğer katları ahşap çatkıdır. Evlerinn dış duvarları genelde sıvalı ve beyaz renklidir.

Pencere kenarları dıştan ve içten ahşap pervazla çevrilidir. Evlerin sokak kapıları çift kanatlı ve dikey tahtalarla yapılmıştır. Kapıların dışa gelen yüzünde kapı tokmağı, kapıyı açmak için mandal aynası ve her iki kanatta birer halka toka bulunur. Evler genelde üç katlı yapılardan oluşmaktadır. Alt kat ahır olarak düzenlenmiştir. Üst katlar ise ailenin durumuna göre diğer ihtiyaçlar için ayrılmıştır. Zemin katlar ahırın yanı sıra evin daha çok üretim merkezi olarak düşünülmüştür. Kazan ocağı denilen büyük ocakbaşı, anbar, odunluk, samanlık ve kiler de bu bölümde yer alır. Binanın girişinde yer alan bu bölüme “hayat” adı verilir. Hayat evin dışı ile içi arasında bir geçiş Safranbolu 31 noktasıdır. Zemini genellikle toprak olur. Bazı evlerde bu bölümün zemini taş kaplıdır. Böyle olduğunda bu bölüme “taşlık” denir. Bu bölüm evin içidir ama dışarıdan da kopuk değildir.

Burada ayakkabı ile dolaşılır. Yukarı katlara çıkılacaksa ayakkabılar buradan üst katlara yükselen merdivenin önünde çıkartılır. Bu bölüm dört duvarla korunmuş loş ve serindir. Safronbolu’da evler sokak hizasına göre yerleştirilmiştir. Evlerin duvarları aynı zamanda sokakları belirler. Avluve bahçe duvarları evin bittiği yerden itibaren yine sokak boyunca devam eder. Evin sokağa temas eden alt kısmında duvarlar bahçe duvarı gibi penceresiz, sıvasız ve taştır. Çünkü sokaktan geçenin evin mahremiyetine nüfus etmesi istenmez. İslam inancında evin içi korunmuştur. Müslüman evlerinde tüm yapı inanca endeksli olarak ihtiyaçlara göre düzenlenmiştir. Yapı insana göre şekillenmiştir. İnsan neyse çevresi de odur. Üsta katlar ailenin diğer yaşam alanlarıdır. Odalar özenle düzenlenmiştir. Her oda bir çekirdek aileyi (karı-koca ve çocukları) barındıracak şekildedir. Her oda aynı zamanda oturma odası, yemek odası e yatak odası olarak da kullanıl bilecek niteliktedir.

Oda içinde günlük eşyaların konulabileceği kapalı dolaplar, yatakların kaldırılacağı yüklükler ve ailenin yıkanabileceği, duvar içine gizlenmiş bir banyo (duş) bulunur. Banyo genellikle, aynı zamanda yüklük olarak da kullanılan geniş dolabın alt kısmındadır. Ahşap bir kapakla üstü örtülen banyo kısmı ihtiyaç olduğunda açılır. İslam inancında temizlik önemli bir unsurdur. Eşlerin ihtiyaç duyduklarında “gusül” abdesti diye ifade edilen duş ihtiyaçları burada karşılanır. Bu nedenle bu banyolara gusülhane de denilmiştir. Müslüman ailelerde eşlerin mahremiyeti çok önemlidir. Onların özel yanlarının diğer aile bireyleri tarafından dahi bilinmesi hoş karşılanmaz. Banyo için ihtiyaç duyulan su odanın içinde akmaz. Dışarıdan taşınır. Banyo için genellikle soba üzerinde 32 Karabük Gezi Rehberi ısıtılan bir kaç kova su kullanılır. Bu evlerde herşeyin “idareli” kullanılması esastır. İsraf kesinlikle hoş karşılanmaz. Safranbolu evlerinde hayat geleneğe göre şekillenir. Şehirle sokak, sokakla ev, evle oda arasında gizli bir mahremiyet perdesi ve özel alan duygusu birbirini takip eder.

Toplumun en küçük yapı taşı olan çekirdek aile tek bir odanın içinde tüm ihtiyaçlarını karşılayabilir. Tüm mimari, aileyi korumaya ve birarada tutmaya dönüktür. Evlerin büyüklüğü değişse de bu özellikler değişmez. Orta kattaki odalar daha çok oturma ve çalışma odaları olarak kullanılır. Üst katlardaki odalar yatak odası ve misafirler için ayrılmıştır. Üst katların tavan yüksekliği orta kata göre biraz daha fazladır. Kışın güney yönde olan ve kolay ısınan odalar, yazın kuzey yönde kalan serin odalar oturma yeri olarak tercih edilir. Merdiven başında uygun bir oda yabancı erkek misafirleri ağırlamak için kullanılır. Yabancı erkeklerin evin iç bölümlerini görmeleri uygun karşılanmaz. Yabancı erkek misafirler “selamlık” denilen bu bölümde ağırlanır. Safranbolu 33 Safranbolu’da imkanları geniş olan büyük ailelerin evleri iki bölümden oluşur. Haremlik ve selamlık. Haremlik evin hanımlarına, selamlık evin beylerine ayrılmıştır. Haremlik ve selamlık bölümlerine evin içinden ve dışından ayrı kapılar konulmuştur. Hanım misafirler ve erkek misafirler bir birlerini görmeden bu kapılardan eve girip çıkarlar. Bu tür evlerde mutfak kısmı müstakil olarak iki bölümün ortasına yapılmıştır.

Mutfak duvarına monte edilen bir dönme dolap vasıtası ile haremlik kısmında hazırlanan yiyecekler, çay, kahve ikramları bu dolabın raflarına konularak selamlık kısmına aktarılır. Bu tür büyük konaklarda, ailenin kurallarına uygun yaşayan bir kaç erkek ve kadın hizmetçi bulunur. Safranbolu’da odalara genelde köşeden girilir. Mekanın bütünlüğünü bozmayan bu giriş şekli aynı zamanda odaya ilk girişte dikkati dağıtmaya dönüktür. Oda duvarlarının içe gelen kesimlerinde kapaklı eşya dolapları bulunur. Dışa bakan duvarlar sürgülü dikey pencerelerle aydınlatılmıştır. Perdeler hem içeriyi gizlemek hem de odaya estetik kazandırmak için özenle işlenir. Pencereli duvarların önlerine alçak sedirler yapılmıştır. Sedirler gün içinde küçük yorgunlukları atmak için uygun yerlerdir. Halı, kilim ve minderlerle süslenen sedirler, hasır yastıklar ve üzeri nakışlı kumaşlarla daha da gösterişli hale getirilir. Odanın bir duvarı boydan boya geniş dolap olarak düzenlenmiştir. Bu dolaplara yatak, yorgan ve yastıklar konulur. Bu bölümde bir de küçük duş alma yeri gizlenmiştir.

Genellikle her odada bir ocakbaşı (şömine) bulunur. Dolaysıyla her odanın bir de bacası vardır. Kış günleri ocak başında yanan ateş veya sobayla ısınılır. Ocakbaşı kimi zaman ayrı bir duvarda, kimi zaman da dolapların olduğu duvarda gizlenmiş olarak bulunur. Tavanlar ve tabanlar ahşaptır. Oda içindeki görünen tüm ahşap kesimlerde bir estetik kaygısı göze çarpar. Tavan süslemeleri, çıtakari ve geometrik desenli göbeklerden oluşur. Göbekler, köşeler ve çıtalarla odanın atmosferine bir ruh kazandırılır. Dolap kapakları da rastgele yapılmamıştır. Hepsinde ailenin gücüne göre bir sanat ve incelik kendini gösterir.

Odaların genel yapısı ailenin zorunlu günlük ihtiyaçlarının giderilmesi yanında ruhen de gelişimini sağlamaya dönüktür. Bu odalarda gözünüze takılan hiç bir şey sizi rahatsız etmez, gözünüzü tırmalamaz. Her şey bir bütünün parçasıdır. Rüküş ve gösterişten uzak bu ince sanatın ahşap, kumaş üzerinde el emeği göz nuruyla yoğrulmuş hali, oda içinde ahengli bir bütün oluşturur. Bu bütünün en önemli parçası ise orada yaşayan insandır. İnsan Safranbolu evlerinin merkezidir. Her şey, her ayrıntı size bunu fısıldar.

Kaynak:karabuk.gov.tr Valilik Tanıtım Rehberi