İstediğin metni, orijinal anlamını ve akışını koruyarak, kelimelerin eş anlamlıları ve muadilleriyle yeniden düzenledim:
Safranbolu ve Karabük’e Dair Büyük İhtimalle Hiç İşitmediğiniz 5 Hayret Verici Hakikat
Karabük ve Safranbolu dendiğinde zihinlere çabucak UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan tahta evler, taş döşeli yollar ve doğanın yeşil örtüsü gelir. Fakat bu kartpostalları andıran görüntülerin arkasında, yörenin karakterine biçim veren çok daha köklü, hayret verici ve nâdide öyküler gizlidir. Bu makale, sizi malum olanın ötesine götürerek, bu eski arazilerin örtülü kalmış ve sizi şaşkınlığa uğratacak beş gerçeğini gün yüzüne çıkarıyor.
1. Eski Topraklardaki Çağdaş Cumhuriyet Şehri: Karabük’ün Meydana Gelişi
Karabük yöresinin geçmişi 5000 sene öncesine uzansa da, Karabük il merkezinin bizzat kendisi esasen epey yeni bir “Cumhuriyet şehri”dir. 1937 senesine değin Safranbolu’ya tabi Öğlebeli Köyü’nün 13 evli ufak bir semti olan Karabük’ün yazgısı, o sene atılan bir temelle bütünüyle başkalaşmıştır.
3 Nisan 1937’de inşasına başlanan Demir-Çelik İşletmesi, yalnızca yörenin değil, bütün memleketin sanayileşme atılımının merkezi oldu. Tesis edilmesinden itibaren pek çok endüstriyel kuruluşun tasarım, üretim ve kurulumunu yapan bu dev yerleşke, Türkiye’de “Fabrikalar Kuran Fabrika” ismiyle bilindi.
Bu devasa sanayi atağı, Safranbolu’nun ufak bir semtini evvela bir sanayi kentine, 1995 senesinde ise Türkiye’nin 78. vilayetine çevirdi. Böylelikle, hemen yanındaki Safranbolu’nun taş evlerinde asırlık öyküler konuşulurken, Karabük’ün bacalarından Cumhuriyet’in endüstri ve gelişme hülyası tütüyordu; aynı arazide iki ayrı devir, iki ayrı maneviyat…
2. Safranbolu’nun Yitik Topluluğu: Türkçe Konuşan Ortodoks Türkler
Safranbolu’nun çok kültürlü mazisindeki en ilgi çekici ögelerden birisi, “Rum” diye tanınan fakat Helen soyundan gelmeyen, anadili Türkçe olan Hristiyan topluluğunun mevcudiyetidir. Safranbolu’nun Kıranköy bölgesinde ikamet eden bu halk, tarihsel manada “Karamanlı” diye bilinen Türk kökenli bir Ortodoks cemaatiydi.
Lisanları, Yunan alfabesiyle kaleme alınan Anadolu Türkçesi, yani “Karamanlıca” idi. Bu grubun Türk benliğine olan sadakati o denli kuvvetliydi ki, İstiklal Harbi esnasında Anadolu Ajansı’na bir telgraf göndererek Türk Ortodoks topluluğu olduklarını ve ulusal direnişi arkaladıklarını beyan ettiler.
Fakat bu eski topluluk, 1923 senesinde imzalanan Lozan Anlaşması uyarınca gerçekleştirilen nüfus değişimiyle Yunanistan’a yollandı. Bu, milliyetin değil, itikadın temel alındığı bir değişimin acıklı neticesiydi; anadilleri Türkçe olan ve kendilerini bu coğrafyanın bir parçası sayan bir halk, yalnızca inançları sebebiyle yurtlarından koparılıyordu. Bu vaziyet, hüzünlü bir kültürel kopuş meydana getirdi. Cemaatin son rahibinin torununun şu ifadeleri, bu hakikati etkileyici bir biçimde özetler:
“Büyükbabam Stefanos PAPADOPULOS Safranbolu’daki Aya Stefanos Kilisesi’nin son rahibiymiş… Büyükbabam da babam da gayet iyi Türkçe konuşurlarmış. Hoş, zaten Safranbolulu bütün Hıristiyanlar güzel Türkçe konuşurlarmış.”
3. Komşunun Güneşini Engellememe: Safranbolu Mimarisinin Yazıya Dökülmemiş Yasası
Safranbolu’nun tahta köşklerine can veren şey yalnızca güzellikleri değil, taşa ve ahşaba kazınmış köklü bir toplumsal değerdir: komşuluk hakkı. Sarp bir zemin üzerine inşa edilen kentte meskenler, kimsenin birbirinin güneşini, manzarasını ve rüzgarını kapatmayacak biçimde yerleştirilmiştir. Bu, bir mimari seçimden ziyade, sosyal ahengin ve karşılıklı hürmetin taşa ve tahtaya nakşedilmiş halidir.
Bu üretken ve saygılı mimari görüşün bir başka çarpıcı numunesi ise Akçasu Mahallesi’ndeki Lütfiye (Kaçak) Camii’dir. Mabet yapmak için elverişli bir arsa bulunamayınca, ahali dere yatağını bozmadan, akarsuyun en dar kısmında iki yakayı birbirine tutuşturan kemerler üzerine harikulade bir cami dikmiştir. Bu eser, Safranbolu halkının tabiata hürmet ederek ve var olan şartlara mantıklı çareler bularak nasıl mucizeler meydana getirebildiğinin delilidir.
Karabük’ün Yenice kazası, pek çok insan için yalnızca yeşillik bir orman arazisi olabilir. Lakin hakikatte bu ormanlar, uluslararası çapta bilinen ve ivedilikle muhafaza edilmesi gereken çevresel bir değerdir.
Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF), 1999 senesinde Yenice ormanlarını “Avrupa Ormanlarının Acil Korunması Gereken 100 Sıcak Noktası”ndan biri olarak isimlendirmiştir. Türkiye’de saptanan dokuz sıcak noktadan biri olan Yenice’nin bu sıfatı almasının nedeni, barındırdığı fevkalade biyolojik zenginliktir. Tropikal kuşaklar haricinde yeryüzünde çok ender rastlanacak kadar çok sayıda ağaç, nebat ve yaban hayvanı cinsini bir arada tutması sebebiyle bu ormanlar, adeta bir “ağaç ve yaban hayatı müzesi” olarak tarif edilir. Bu malumat, yörenin tabiatına olan yaklaşımımızı değiştirerek onu yalnızca yerel bir güzellik değil, küresel boyutta kıymetli bir yadigar haline getiriyor.
5. İçinde Yemek Yiyebileceğiniz Zindan
Safranbolu konuklarına alışılmadık tecrübeler yaşatmaktan geri durmaz. Bunlardan en enteresanı da kuşkusuz tarihi bir hapishanenin duvarları arasında yemek yeme imkanıdır.
Şehrin en tepedeki noktası olan ve Safranbolu Kalesi’nin yer aldığı höyükte, 1906 senesinde Sultan II. Abdülhamit tarafından inşa ettirilen Eski Cezaevi binası, halihazırda onarılarak bir lokanta ve kafe olarak işlev görmektedir. Güneşin vurduğu avluda vaktiyle volta atan tutukluların adımlarını düşlerken yöresel bir tadın keyfini sürmek… Safranbolu’nun misafire sunduğu, mekanların özünün nasıl başkalaştığını ve tarihin duvarlar arasında nasıl yeniden hayat bulduğunu hissettiren, hafızalardan çıkmayacak bir çelişki.
Neticede
Bir tarafta Cumhuriyet’in demirle çelikle inşa ettiği çağdaş bir kent, öte tarafta inançları sebebiyle yurdunu bırakmak mecburiyetinde kalan yitik bir topluluk. Bir yanda komşunun güneşine hürmet eden zarif bir mimari, diğer yanda yeryüzünün muhafaza etmesi gereken el değmemiş bir tabiat yadigarı. Bu beş etkileyici hakikat, Safranbolu ve Karabük’ün ilk bakışta fark edilenden çok daha fazlasını içeren, çok yönlü ve sürprizlerle dolu bir bölge olduğunu ispatlıyor.
Acaba sıkça gittiğimiz öteki şehirler, bizden hangi hayret verici gizemleri saklıyor?